معرفی بیماری آبله گوسفندی و آبله بز و آشنایی با علائم آن

آبله گوسفند و بز یک بیماری ویروسی عفونی نشخوارکننده کوچک است. این بیماری با شدت متوسط در گله‌های داشتی در مناطق اندمیک دیده شده اما عموما در بره و بزغاله که به تازگی به دنیا آمده‌اند کشنده است. ضرر اقتصادی ناشی از کاهش تولید شیر، آسیب به تولید چرم و چشم و دیگر ضررهای تولیدی از جمله‌ی آن است. همچنین این بیماری خرید و فروش دام سبک را کاهش داده و باعث کاهش زاد و ولد و جمعیت در آن مناطق می‌شوند.

اتیولوژی

آبله گوسفند و بز توسط ویروس SPPV و GTPV ایجاد شده که در ارتباط نزدیکی با جنس Capripoxvirus از خانواده Poxviridae است. اگر جه SPPV در گوسفند و GTPV در بز ایجاد بیماری می‌کند، اما برخی سویه‌ها از دو گونه قادر به ایجاد بیماری در هر دو دام هستند. این دو ویروس در ارتباط نزدیکی با ویروس بیماری لامپی اسکین یا LSDV بوده که نوعی کاپیروویروس بوده و گوساله‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

انتقال

ویروس SPPV و GTPV اغلب از طریق تماس مستقیم منتقل شده اما از طریق محیط آلوده به ویروس نیز منتقل می‌شود. آئروسل‌ها مهم‌ترین بخش انتقال بیماری آبله گوسفند و بز محسوب می‌شوند. عامل بیماری می‌تواند از طریق سطوح مخاطی و همچنین پوست دارای زخم و خراش دام را آلوده کند.

SPPV و GTPV در بزاق، ترشحات بینی و ملتحمه دام بیمار وجود دارد. همچنین ویروس در شیر، ادرار، مدفوع و اسپرم نیز وجود دارد. دام در طی هفته اول بروز علائم بالینی بیشترین عفونت‌زایی را دارد. SPPV و GTPV در محیط به مدت طولانی عفونت‌زایی خود را حفظ کرده باعث ایجاد بیماری می‌شوند. ویروس در مکان سایه و کثیف تا حدود 6 ماه باقی می‌ماند. ویروس پاکس در مقابل خشکی، یخ زدگی و بسیاری از ترکیبات بیوسید مقاوم است.

بیشتر بخوانید: بیماری طاعون نخشوارکننده یا Ppr چیست؟

ضدعفونی

عامل بیماری آبله گوسفند و بز به گلوترآلدهید، ترکیبات چهارتایی آمونیوم، سدیم هیپوکلریت، ترکیبات پراکسید و دترجنت‌های حل کننده چربی حساس است. همچنین محلول‌های به شدت آلکالینی و یا اسیدی نیز عامل بیماری را از بین می‌برند. همچنین عامل بیماری در دمای 56 درجه به مدت 2 ساعت و یا 65 درجه به مدت 30 دقیقه از بین می‌روند.

دوره انکوباسیون

تخمین دوره انکوباسیون بر اساس منبع عفونت متفاوت بوده و بین یک الی 2 هفته متغیر است. علائم کلنیکی به هنگام انتقال توسط حشرات زودتر از انتقال توسط آئروسل بروز می‌یابد.

علائم کلنیکی

علائم بیماری آبله گوسفند و بز عموما شامل تب، تورم غدد لنفاوی فوقانی بدن، ترشجات چشمی و بینی و ضایعات پوستی، مخاطی و ارگان‌های داخلی است. ضایعات در قسمت‌های کم مو بیشتر دیده می‌شوند مانند فک، پلک، گوش، غدد پستانی، ناحیه ادراری تناسلی؛ اما در موارد حاد کل بدن درگیر شده و ضایعات در تمامی قسمت‌ها دیده می‌شود. ضایعات آبله به صورت ماکول‌های اریتماتوز بروز یافته که تبدیل به پاپول‌های سخت می‌شوند. مرکز ضایعه تورفتگی داشته و رنگ خاکستری نکروزه دارد که در اطرفا آن با نقاط هایپرمی احاطه شده است. این زخم‌ها در نهایت تبدیل به جای زخم تیره رنگ و بدون پشم و مو تبدیل می‌شوند. ضایعات مخاطی می‌تواند در قسمت‌های متفاوتی مانند محوطه دهانی، بینی، مقعد، واژن و غلاف آلت دیده شود. این ضایعات تبدیل به زخم شده و در نهایت نکروزه می‌شوند. ترشحات دهانی و بینی بد بو و به مقدار زیاد می‌باشند.

درمان

هیچ درمان قطعی برای بیماری وجود ندارد اما درمان حمایتی می‌تواند باعث کاهش نرخ مرگ و میر در گله شود.

بیشتر بخوانید: چرا ضدعفونی در تب برفکی از واکسیناسیون مهم تر است؟

کنترل

کاپری پاکس ویروس‌ها اغلب توسط حیوانات آلوده به گله منتقل می‌شوند اما از طریق ترشحات و محصولات گله (مانند پشم) نیز قابل انتقال هستند. حیوانات جدید باید قبل از تماس با گله قرنطینه شوند. اقدامات امنیت زیستی شامل موارد زیر باید انجام پذیرد:

• کنترل برخورد گله با گله‌های دیگر و یا حیوانات وحشی
• ضدعفونی ابزار، تجهیزات و محل نگهداری دام
• ضدعفونی آبشخور و آب آشامیدنی گله
• ضدعفونی از طریق حوضچه‌ها
• کنترل رفت آمد به دامداری

دام و گله‌ی آلوده باید تا 45 روز بعد از اتمام علائم بالینی ایزوله شوند. در مناطق اندمیک باید واکسیناسیون علیه این بیماری انجام شود. بر اساس منطقه جغرافیایی از یک واکسن می‌توان جهت واکسیناسیون تمامی نشخوارکنندگان استفاده نمود و یا برای گوسفند و بز واکسن‌های جدا مصرف کرد.

وقوع و شیوع بیماری در مناطق غیر اندمیک توسط کنترل عبور و مرور جمعیت گله و از بین بردن گله‌های آلوده به عفونت و همچنین پاکسازی و ضدعفونی مناطق درگیر بیماری به راحتی قابل کنترل است. معدوم سازی صحیح لاشه‌های آلوده بسیار مهم است. سوزاندن معمولا بهترین روش قبل از دفن است.

چگونه از بیماری آبله جلوگیری کنیم؟

بر اساس مطالب فوق رعایت امنیت زیستی در پیشگیری از ابتلای به بیماری اهمیت کلیدی دارد. به تمامی روش‌هایی که باعث کنترل ورود میکروارگانیسم به فارم می‌شود امنیت زیستی می‌گویند. در برنامه‌های امنیت زیستی نقاط بحرانی از اهمیت بسیاری برخوردار است. نقاط بحرانی در پیشگیری از بیماری آبله موارد زیر است:

1- دام‌های ورودی:

یکی از مهمترین منابع آلودگی در این بیماری ورود دام آلوده به گله است. جهت جلوگیری از وقوع بیماری در گله دام ورودی باید به مدت یک هفته قرنطینه شود. همچنین محل قرنطینه دام ورودی باید در مکانی جدا و با فاصله مناسب از گله باشد.

2- خودرو: خودروهای حمل دام زنده و نهاده:

خودروهای حمل دام زنده و نهاده‌های از دیگر عواملی است که قادر به انتقال بیماری به گله است. ممکن است خودروی مورد نظر سابقا دام آلوده را حمل کرده باشد و یا خودروی حمل نهاده از یک فارم آلوده به فارم شما منتقل شده باشد. چرخ‌های خودروی حمل از آلوده‌ترین نقاط خودرو محسوب می‌شوند. علاوه بر آلودگی‌های قارچی و کلستردیومی (با منشا خاک) ممکن است دارای آلودگی‌های مدفوعی باشد. به همین دلیل حوضچه‌های ضدعفونی‌کننده در حفظ امنیت زیستی اهمیت بسیار بالایی دارد. محصولی که در حوضچه‌های ضدعفونی چرخ خودرو مصرف می‌شوند باید در حضور مقادیر بالای ترکیبات آلی اثربخشی خود را حفظ کرده و در طیف وسیع دمایی موثر باشند. محصول Desogerm Microchoc GBD حاوی گلوترآلدئید و ترکیبات چهارتایی آمونیوم (نسل پنج) بوده که خاصیت اسپورکشی بسیار بالایی دارد. این محصول در 5 درصد ماده آلی اثربخشی خود را حفظ کرده و در دمای 4 الی 30 درجه فعال است.

3- آب:

آب آشامیدنی سالن نیز می‌تواند عامل انتقال آلودگی به گله باشد. اگر یک آبگیر مشترک بین دامداری‌ها استفاده شود، دامداری‌های پایین دست در معرض ابتلا به بیماری‌های مسری در بالادست هستند. به همین دلیل بهتر است آب ورودی را در منبع ذخیره و ضدعفونی کنید. جهت ضدعفونی آب آشامیدنی استفاده از کلر را محدود کنید زیرا علاوه بر اثربخشی پایین، در ترکیب با ترکیبات آلی تری‌هالومتان تشکیل شده که برای دام خطرناک است. محصول Aquazix Plus Ag قادر به ضدعفونی آب آشامیدنی و از بین بردن تمامی پاتوژن‌ها خواهد بود.

4- پرسنل دامداری:

پرسنل دامداری یکی مهمترین راه‌های ورود عامل بیماری به گله است. مخصوصا پرسنلی که در چندین دامدرای مشغول به فعالیت بوده و یا کلنیسین‌هایی که دامداری‌های مختلف را ویزیت می‌کنند. تعویض لباس و پوشیدن لباس‌های محافظتی یکی از راه‌های جلوگیری از انتقال آلودگی به گله است. حوضچه‌های ضدعفونی گله از مهمترین راه‌های حفظ امنیت زیستی فارم محسوب می‌شود. محصولی که در این حوضچه‌ها مصرف می‌شود باید علاوه بر طیف وسیع اثربخشی دارای عملکرد بسیار سریع باشد. محصول Zix Virox ساخت شرکت BBZIX کشور اسپانیا با عملکرد بسیار سریع قادر به از بین بردن تمامی پاتوژن‌ها می‌باشد.

5- ضدعفونی جایگاه:

ضدعفونی روزانه جایگاه باعث کاهش لود میکروبی و همچنین کاهش موربیدیتی و مورتالیتی در گله‌های درگیر خواهد شد. باید توجه داشته باشید که محصول مورد استفاده باید فاقد بوی زننده بوده و در حضور ترکیبات آلی اثربخشی خود را حفظ کند. محصول Desogerm Microchoc GBD با استفاده از تکنولوژی F-Air قادر به از بین بردن پاتوژن‌ها در لودهای بالا از ترکیبات آلی بوده و همچنین فاقد بوی زننده می‌باشد. به همین دلیل قابل استفاده در حضور دام در فارم‌ها می‌باشد.

منابع

• European Food Safety Authority (EFSA) Scientific Opinion on Sheep and goat pox https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/3885

The Merck Veterinary Manual http://www.merckvetmanual.com/

• United States Animal Health Association. Foreign Animal Diseases http://www.aphis.usda.gov/emergency_response/downloads/nahems/fad.pdf
• World Organization for Animal Health (OIE) http://www.oie.int
• OIE Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals http://www.oie.int/international-standard-setting/terrestrial-manual/access-online/
• OIE Terrestrial Animal Health Code http://www.oie.int/international-standard-setting/terrestrial-code/access-online/