مقدمه

این دو کلید واژه هایی هستند که اخیرا زیاد شنیده می شوند. عموما زنبوردار انگشت اتهام را سمت مدیران تصمیم گیرنده و باغدار می گیرد و باغدار سمت زنبوردار. پای درد دل هر کدام که بنشینیم شرح مثنوی ای خواهیم شنید که گویی حقیقت همین است و لا غیر. اما مهم آن است که بازنده اصلی زنبوران عسل هستند. حشرات مقدسی که جرمشان سود رساندن به هر دو گروه است. این مشکل قدمتی چند دهه دارد.گرچه این موضوع در بسیاری از کشورها با وضع قوانین محدود کننده به حداقل رسیده است. اما این مشکل کماکان به عنوان یک مشکل جهانی مطرح است. در همین راستا طی ماه های ابتدایی 2023 طورماری توسط محققین و دوستاران محیط زیست جمع آوری شد. هدف این طومار وادار کردن اتحادیه اروپا به اتخاذ تصمیمات سختگیرانه تر در خصوص مصرف سموم کشاورزی بود.

اما به راستی انتهای این مناقشه به کجا ختم خواهد شد؟ آیا می توان پایان شیرینی را برای آن متصور شد؟

این روزها مرگ هزاران کلنی زنبور عسل کام بسیاری از زنبورداران و دوستان محیط زیست را تلخ کرده است. همچنین زخم های اقتصادی عمیقی بر پیکر زیست بوم های طبیعی و بهره برداران این بخش وارد نموده است. اما تجربه نشان داده است کلید این معما در دستان علم است.

تجربیات گذشته خصوصا در حوزه بیماری های واگیری چون طاعون، کرونا و … نشان داد که حرف اخر را علم می زند. اما ارتباط این موضوع به یکی از مهمترین مشکلات صنعت زنبورداری ایران (سم پاشی و تلفات کلنی های زنبور عسل) از اینجا شروع می شود. از زمان کشف آر ان ای های مداخله کننده (RNAi) در سال 1998  کاربرد آنها نتایج هیجان انگیزی به همراه داشته است. به طوریکه در 10 آگوست 2018، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) داروی patisiran  را به عنوان اولین داروی مبتنی بر RNAi که در درمان اختلالات عصبی موثر بود، تایید کرد. این دستاورد، عصر جدیدی را در توسعه داروهای هدفمند با استفاده از فناوری RNAi آغاز نمود.

در حوزه حفاظت از گیاهان نیز نتایج نشان داد که RNAi ها پتانسیل قابل توجهی در کنترل آفات دارند. در 15 ژوئن 2017 آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده (EPA) اولین ذرت تراریخته مقاوم به حشرات را( موسوم به (MON87411  تایید کرد.

در حقیقت در این گیاه مقاوم  RNA های دو رشته ای یا  dsRNA ها به صورت هدفمند بر ژن DvSnf7 اثر می گذارند و سبب کنترل کرم های ریشه ذرت می شوند. این مورد نیز انقلابی را در تاریخ آفت کش ها  بوجود آورد.

RNA  ها به عنوان آفت کش های زیستی

RNAها ضمن سازگار بودن با محیط زیست پتانسیل کنترل طیف وسیعی از انواع آفات و بیماری ها را با کارایی بالا دارند. لذا به آنها به عنوان یک استراتژی کنترل کننده زیستی آفات در آینده نزدیک نگریسته می شود. اگرچه برخی از مشکلات فنی و کاربردی مانند روش کاربرد و پایداری این موارد هنوز در دست بررسی است. این موارد باید با تحقیقات بیشتر حل شوند، اما همانطور که مشکلات فنی و کاربردی یکی یکی حل می شوند، انتظار می رود کاربرد آفت کش های مبتنی بر dsRNA در کشاورزی گسترش یابد.

نتایج نشان می دهد که امکان کنترل زیستی حشرات آفت در کشاورزی به کمک تکنیک dsRNA  وجود دارد. بنابراین تحقیق در خصوص تولید حشره‌کش‌های مبتنی بر dsRNA در مقیاس تجاری در حال انجام است.

در حقیقت خاموش کردن ژن های مربوط به تولید مثل کنه واروآ با کمک این تکنیک که از سال 2012 شروع شد و به نتایج قابل توجهی نیز رسیده است. این نتایج می تواند منجر به عدم مصرف داروهای شیمیایی در کلنی های زنبورعسل گردد. استفاده از این تکنیک به معنای عدم مصرف سموم پرخطر برای زنبور عسل در مزارع کشاورزی است. حل شدن مشکلات این تکنیک و تجاری سازی آن در آینده نزدیک یعنی کمک به پایان تراژدی مرگ زنبورها در اثر سمومیت با سموم کشاورزی است.