کنه تراشه‌ای زنبورعسل

آیا تا به حال با کاهش ناگهانی جمعیت کلنی‌های خود، به‌ ویژه پس از زمستان، مواجه شده‌اید؟ آیا زنبورهایی را دیده‌اید که قادر به پرواز نیستند و در جلوی کندو می‌خزند؟ این‌ها ممکن است نشانه‌هایی از یک عامل خطرناک باشند: کنه تراشه‌ای زنبورعسل یا کنه آکاراپیس.

کنه آکاراپیس یک انگل میکروسکوپی است که برخلاف کنه واروا، با چشم دیده نمی‌شود و به آرامی سیستم تنفسی زنبورها را نابود می‌کند. نادیده گرفتن این آفت می‌تواند منجر به خسارات جبران‌ناپذیر و از دست رفتن کلنی‌های ارزشمند شما شود. در این راهنمای جامع و داده‌محور، ما به عنوان متخصصان سلامت زنبورعسل، شما را قدم به قدم با این قاتل خاموش آشنا می‌کنیم. شما یاد خواهید گرفت که چگونه آن را شناسایی کنید، چه زمانی و چگونه آن را درمان کنید، و مهم‌تر از همه، چگونه از ورود آن به زنبورستان خود پیشگیری نمایید. خواندن این مقاله به شما دانش و ابزار لازم برای حفظ سلامت و بهره‌وری کلنی‌هایتان را می‌دهد.

کنه تراشه‌ای چیست؟

کنه تراشه‌ای زنبورعسل، یک انگل داخلی میکروسکوپی است که در لوله‌های تنفسی (نای یا تراشه) زنبورهای عسل بالغ زندگی و تولیدمثل می‌کند. این کنه‌ها با سوراخ کردن دیواره نای، از همولنف (خون زنبور) تغذیه کرده و باعث آسیب فیزیکی، انسداد مسیر تنفسی و ایجاد زخم‌هایی می‌شوند که راه را برای عفونت‌های ثانویه باز می‌کنند.

آلودگی به این کنه که با نام آکاراپیسوز یا آکاریوز نیز شناخته می‌شود، زنبورها را به شدت ضعیف کرده، طول عمر آن‌ها را کاهش می‌دهد و توانایی پروازشان را مختل می‌کند. این تأثیرات به‌ویژه در طول زمستان که زنبورها برای تولید گرما به انرژی زیادی نیاز دارند، مرگبار است.

تاریخچه و پراکندگی جهانی

این کنه اولین بار در سال 1921 در جزیره وایت انگلستان شناسایی شد و عامل بیماری مرموزی بود که به "بیماری جزیره وایت" شهرت یافت و باعث نابودی هزاران کلنی در سراسر بریتانیا شد. از آن زمان، کنه آکاراپیس یا همان کنه تراشه ای به تدریج در سراسر جهان پخش شده است. بر اساس گزارش‌های وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA)، پس از شناسایی این کنه در آمریکا در سال 1984، خسارات سنگینی به صنعت زنبورداری وارد شد و برخی زنبورستان‌ها بیش از 50% از کلنی‌های زمستان‌گذران خود را از دست دادند.

چرخه زندگی کنه تراشه‌ای

درک چرخه زندگی این آفت برای مدیریت موثر آن ضروری است. چرخه زندگی کنه تراشه‌ای به شرح زیر است:

• ورود به میزبان : کنه ماده بالغ از طریق تماس مستقیم بین زنبورها، از یک زنبور به زنبور دیگر منتقل می‌شود. این کنه‌ها جذب زنبورهای کارگر جوان (کمتر از 4 روز) می‌شوند، زیرا موهای اطراف منافذ تنفسی آن‌ها هنوز نرم است.
• تخم‌گذاری : کنه ماده پس از ورود به نای زنبور، شروع به تخم‌گذاری می‌کند. هر کنه ماده حدود 5 تا 7 تخم در طول عمر خود می‌گذارد.
• رشد : تخم‌ها پس از 3-4 روز به لارو تبدیل شده و سپس وارد مرحله نمفی می‌شوند. کل چرخه از تخم تا بلوغ حدود 11-12 روز برای نرها و 14-15 روز برای ماده‌ها طول می‌کشد.
• خروج و انتشار : کنه‌های بالغ جدید (به‌ویژه ماده‌ها) از نای زنبور خارج شده و به دنبال میزبان‌های جوان جدید می‌گردند تا چرخه را تکرار کنند.

چرخه زندگی کوتاه و سرعت تکثیر بالای کنه تراشه‌ای، آن را به یک تهدید جدی برای کلنی تبدیل می‌کند.

علائم آلودگی به کنه تراشه‌ای

تشخیص آلودگی به کنه تراشه‌ای در مراحل اولیه دشوار است زیرا علائم آن غیراختصاصی بوده و ممکن است با سایر بیماری‌ها یا مشکلات مدیریتی اشتباه گرفته شود. با این حال، با پیشرفت آلودگی، علائم زیر آشکارتر می‌شوند:

• بال‌های K-شکل (K-wing) : یکی از مشخص‌ترین علائم، ناتوانی زنبور در جمع کردن صحیح بال‌هایش است. یک یا هر دو بال در زاویه‌ای غیرعادی نسبت به بدن قرار می‌گیرند و شبیه حرف K انگلیسی به نظر می‌رسند.
• زنبورهای خزنده : تعداد زیادی از زنبورها در جلوی دریچه پرواز یا روی زمین می‌خزند و قادر به پرواز نیستند. این اتفاق به دلیل آسیب به عضلات پروازی ناشی از کمبود اکسیژن رخ می‌دهد.
• کاهش جمعیت : کلنی ضعیف به نظر می‌رسد و جمعیت آن به طور غیرقابل توجیهی کاهش می‌یابد، به‌خصوص در اواخر زمستان و اوایل بهار.
• تخلیه مدفوع در داخل کندو : زنبورهای بیمار ممکن است به دلیل ضعف، نتوانند برای پرواز دفع مدفوع از کندو خارج شوند که این خود می‌تواند باعث بروز بیماری‌های دیگر مانند بیماری نوزما شود.
• افزایش تلفات زمستانی : آلودگی شدید به کنه تراشه‌ای زنبورعسل، توانایی کلنی برای تشکیل خوشه زمستانی و تولید گرما را به شدت کاهش می‌دهد و منجر به مرگ کلنی در طول سرما می‌شود.

تشخیص قطعی آلودگی

از آنجایی که علائم بالینی به تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیستند، باید از روش‌های دقیق‌تری استفاده کرد. این انگل میکروسکوپی است و دیدن آن نیازمند تجهیزات آزمایشگاهی است.

روش کالبدشکافی

این روش، استاندارد طلایی برای تشخیص کنه تراشه‌ای زنبورعسل است. برای این کار به یک میکروسکوپ با بزرگنمایی حداقل 50x نیاز دارید. مراحل کار به صورت خلاصه عبارتند از:

1. نمونه‌برداری از 30-50 زنبور مسن یا زنبورهایی که علائم مشکوک دارند.
2. جدا کردن سر و حلقه اول سینه زنبور.
3. با استفاده از پنس، صفحه پشتی حلقه اول سینه را جدا کنید تا لوله‌های اصلی نای نمایان شوند.
4. نای سالم، شفاف و کرم‌رنگ است. نای آلوده، لکه‌های تیره، قهوه‌ای یا سیاه دارد که نشان‌دهنده زخم‌ها و کنه‌های مرده است.

طبق تحقیقات منتشر شده در Bee Health Extension، آلودگی بیش از 30% در نمونه زنبورها، یک آستانه بحرانی در نظر گرفته می‌شود که نیازمند اقدام درمانی فوری است.

اگر به میکروسکوپ دسترسی ندارید، بهترین گزینه جمع‌آوری نمونه‌ای از حدود 100 زنبور (ترجیحاً از ورودی کندو) در یک شیشه حاوی الکل 70% و ارسال آن به یک آزمایشگاه تشخیص بیماری‌های زنبورعسل معتبر است. این کار تشخیص دقیق و قابل اعتمادی را برای شما فراهم می‌کند.