تشخیص و پایش میزان آلودگی

فراتر از مشاهده بصری علایم کنه واروا، زنبورداران باید از روش‌های دقیق‌تری برای پایش میزان آلودگی استفاده کنند تا بتوانند زمان مناسب برای درمان را تعیین نمایند و از شیوع گسترده جلوگیری کنند. یکی از روش‌ها، استفاده از کاغذ روغنی کف کندو اسست؛ در این روش یک کاغذ روغنی یا مقوای سفید آغشته به وازلین یا روغن نباتی را در کف کندو قرار داده و یک شبکه فلزی (توری) با سوراخ‌های مناسب روی آن بگذارید تا زنبورها نتوانند به کاغذ بچسبند، پس از 24 تا 72 ساعت، تعداد کنه‌هایی که به طور طبیعی از روی زنبورها سقوط کرده و به کاغذ چسبیده‌اند را شمارش کنید، این روش برای پایش مداوم و تخمین تقریبی جمعیت کنه مفید است و به زنبورها آسیبی نمی‌رساند.

روش دیگر، تست شستشوی الکل یا آب صابون است؛ این روش دقیق‌ترین راه برای تخمین جمعیت کنه است، اما مستلزم قربانی کردن 200 تا 300 زنبور بالغ است که به صورت تصادفی از روی قاب‌های حاوی نوزادان گرفته می‌شوند، زنبورها در یک ظرف حاوی الکل یا آب صابون تکان داده می‌شوند تا کنه‌ها از بدنشان جدا شده و تعداد آن‌ها شمارش شود، این روش میزان آلودگی در یک نمونه مشخص را به خوبی نشان می‌دهد. همچنین می‌توان از تست پودر شکر استفاده کرد؛ این روشی مشابه شستشوی الکل است، اما به زنبورها آسیب نمی‌رساند، در این روش 200 تا 300 زنبور بالغ در ظرفی حاوی پودر شکر (معمولاً نصف فنجان) به مدت چند دقیقه به آرامی تکان داده می‌شوند تا کنه‌ها از بدنشان جدا شده و به پودر شکر بچسبند، سپس پودر شکر حاوی کنه‌ها از طریق یک توری ریز روی یک سطح سفید الک می‌شود و تعداد کنه‌ها شمارش می‌گردد، زنبورها سپس می‌توانند به کندو بازگردانده شوند.

مدیریت و کنترل کنه واروا

پس از شناسایی علائم کنه واروا و اطمینان از وجود آن، اقدام سریع برای کنترل و درمان ضروری است. مدیریت کنه واروا یک فرآیند مداوم است و نه یک درمان یکباره. بهترین رویکرد، ترکیبی از پیشگیری و درمان مناسب است که به حفظ تعادل و سلامت کلنی کمک می‌کند.

روش‌های پیشگیری از کنه واروا

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. برخی اقدامات می‌توانند به کاهش میزان آلودگی و حفظ سلامت کلنی‌ها کمک کنند، از جمله نگهداری از کلنی‌های قوی و سالم، چرا که کلنی‌های قوی با ملکه جوان و فعال، مقاومت بیشتری در برابر بیماری‌ها و آفات از جمله کنه واروا دارند و یک کلنی قدرتمند، توانایی بیشتری در انجام رفتارهای بهداشتی برای مقابله با کنه دارد.

تغذیه مناسب نیز به تقویت سیستم ایمنی زنبورها کمک می‌کند؛ دسترسی به منابع گرده و شهد کافی و متنوع، سلامت کلی زنبورها را بهبود می‌بخشد. استفاده از نژادهای مقاوم نیز توصیه می‌شود؛ برخی نژادهای زنبورعسل یا خطوط ژنتیکی، مقاومت طبیعی بیشتری در برابر کنه واروا از خود نشان می‌دهند، مانند نژادهای VSH که زنبورهای کارگر آن شفیره‌های آلوده را شناسایی و حذف می‌کنند و انتخاب و پرورش این نژادها می‌تواند به کاهش نیاز به درمان‌های شیمیایی کمک کند. رعایت بهداشت کندو و زنبورستان نیز حیاتی است. تمیز نگه داشتن کندوها، تعویض منظم شان‌های قدیمی و کثیف (به ویژه شان‌های تیره رنگ که محل تجمع بقایای انگل‌ها و بیماری‌ها هستند)، و جلوگیری از انتقال بیماری از کندوهای بیمار به سالم، اهمیت بالایی دارد و استفاده از کفه‌های مشبک نیز می‌تواند به سقوط و خارج شدن کنه‌ها از کندو کمک کند.

جلوگیری از غارت و ورود زنبورهای سرگردان نیز حائز اهمیت است، زیرا زنبورهای سرگردان یا زنبورهایی که از کندوهای آلوده به غارت می‌آیند، می‌توانند کنه‌ها را به کندوی سالم منتقل کنند و مدیریت صحیح ورودی کندو و کنترل جمعیت می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند. در نهایت، جدا کردن شان‌ های نرها نیز می‌تواند مفید باشد، زیرا کنه‌های واروا تمایل بیشتری به تخم‌گذاری در سلول‌های نر دارند، زیرا دوره سربسته بودن این سلول‌ها طولانی‌تر است و زمان بیشتری را برای تولید مثل کنه فراهم می‌کند و حذف دوره‌ای شان‌های حاوی لاروهای نر سربسته، می‌تواند به کاهش بار کنه در کلنی کمک کند.

روش‌های درمان کنه واروا

درمان کنه واروا شامل استفاده از مواد شیمیایی یا روش‌های فیزیکی برای کاهش جمعیت کنه است. انتخاب روش درمان به عوامل مختلفی از جمله زمان سال، دمای هوا، میزان آلودگی، و ترجیحات زنبوردار بستگی دارد.

روش‌های سنتی

در گذشته و حتی امروز، برخی زنبورداران به دلیل عدم آگاهی یا دسترسی محدود به داروهای مؤثر، از روش‌های سنتی و گاه غیرعلمی برای کنترل کنه واروا استفاده می‌کردند. این روش‌ها نه تنها ناکارآمد هستند، بلکه می‌توانند به زنبورها و سلامت محصول نیز آسیب برسانند. به عنوان مثال، برخی زنبورداران، دود تنباکو را در کندو اعمال می‌کردند. این روش نه تنها کارایی کمی در کنترل کنه دارد و درصد کمی از کنه‌ها را از بین می‌برد، بلکه می‌تواند به سیستم تنفسی زنبورها آسیب رسانده و بقایای شیمیایی مضری (مانند نیکوتین) در محصولات زنبورعسل باقی بگذارد. علاوه بر این، دود تنباکو فاقد اثربخشی پایدار است و به سرعت منجر به ایجاد مقاومت در کنه‌ها می‌شود، به طوری که پس از چند بار استفاده، دیگر هیچ تأثیری نخواهد داشت.

روش دیگر استفاده از شکر بود. پاشیدن پودر شکر بر روی زنبورها برای جدا کردن کنه‌ها، یکی دیگر از روش‌های سنتی است. این روش نیز مانند تنباکو، اثربخشی محدودی دارد و تنها می‌تواند به صورت موقت تعداد کمی از کنه‌ها را جدا کند؛ این روش برای کنترل آلودگی‌های شدید کاملاً ناکارآمد است و نمی‌تواند به عنوان یک راه حل درمانی جدی مطرح شود. همچنین، شکر می‌تواند رطوبت کندو را افزایش داده و مشکلات دیگری را برای زنبورها ایجاد کند. در مورد اسید فرمیک نیز، گرچه این ماده یکی از مواد مؤثر در کنترل کنه است، اما استفاده سنتی و بدون کنترل از آن (مثلاً با پارچه یا کاغذ آغشته به اسید که در کندو قرار داده می‌شود) می‌تواند بسیار خطرناک باشد؛ دوز نامناسب اسید فرمیک می‌تواند به لاروها و حتی زنبورهای بالغ آسیب برساند و در دماهای نامناسب، تبخیر آن می‌تواند کنترل نشده باشد که منجر به تلفات زنبور و ملکه می‌شود، این روش‌های غیر کنترل شده، اغلب باعث استرس شدید به کلنی می‌شوند.

چرا روش‌های سنتی توصیه نمی‌شوند؟

روش‌های سنتی علاوه بر اثربخشی پایین و پتانسیل آسیب‌رسانی به زنبورها، غالباً منجر به ایجاد مقاومت در جمعیت کنه واروا می‌شوند. کنه‌ها با قرار گرفتن در معرض دوزهای ناکافی یا نامنظم یک ماده، به تدریج نسبت به آن مقاوم می‌شوند و در نتیجه، آن ماده در آینده هیچ اثری نخواهد داشت و به یک درمان بی‌فایده تبدیل می‌شود. همچنین، بسیاری از این روش‌ها بقایای نامطلوبی در عسل یا موم باقی می‌گذارند که هم برای سلامت انسان مضر است و هم می‌تواند کیفیت محصولات زنبورعسل را کاهش دهد و آن‌ها را غیر قابل فروش کند. بنابراین، زنبورداران حرفه‌ای به شدت از استفاده از این روش‌ها منع می‌شوند.

روش‌های نوین و علمی درمان کنه واروا

روش‌های نوین درمان، بر پایه تحقیقات علمی و با هدف اثربخشی بالا، ایمنی برای زنبورها و محصولات آن‌ها، و کاهش خطر ایجاد مقاومت طراحی شده‌اند. این روش‌ها شامل ترکیبات طبیعی، ارگانیک و یا شیمیایی هستند که در اشکال مختلفی (نواری، مایع، ژل) عرضه می‌شوند و دوز و روش استفاده از آن‌ها به دقت کنترل می‌شود. از جمله این روش‌ها، استفاده از اسیدهای آلی مانند اسیدهای فرمیک و اگزالیک است که از جمله مؤثرترین اسیدهای آلی برای کنترل کنه واروا به شمار می‌روند؛ این اسیدها به طور طبیعی در طبیعت وجود دارند و در صورت استفاده صحیح، بقایای کمتری در محصولات زنبورعسل باقی می‌گذارند. اسید فرمیک به صورت ژل یا نوارهای تبخیرکننده کنترل‌شده (مانند مایت اوی) عرضه می‌شود و یک کنه کش طبیعی است که می‌تواند کنه‌های موجود در سلول‌های سربسته (برود) را نیز از بین ببرد، که یک مزیت بزرگ نسبت به سایر روش‌هاست؛ استفاده از دیسپنسرهای (توزیع کننده‌های) خاص که تبخیر اسید را در یک دوره زمانی مشخص و با سرعت ثابت کنترل می‌کنند، برای ایمنی زنبورها و اثربخشی درمان حیاتی است. اسید اگزالیک نیز معمولاً به روش تصعید (بخار کردن) یا قطره‌ای (با محلول آب و شکر) در دوره بدون نوزادان استفاده می‌شود؛ این اسید بسیار مؤثر است، اما فقط بر روی کنه‌های بالغ که بر روی بدن زنبورها هستند، اثر می‌گذارد و کنه‌های داخل سلول‌های سربسته را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، به همین دلیل، بهترین زمان استفاده از آن، اواخر پاییز یا زمستان است که کلنی فاقد نوزاد است. همچنین اسانس‌ها و روغن‌های گیاهی مانند تیمول (Thymol) که از آویشن استخراج می‌شود، یکی دیگر از گزینه‌های درمانی طبیعی و مؤثر است؛ این ماده به صورت ژل یا پدهای مخصوص در کندو قرار داده می‌شود و بخارات آن کنه‌ها را از بین می‌برد، دمای محیط بر میزان تبخیر تیمول تأثیر می‌گذارد، بنابراین باید در دماهای مناسب استفاده شود. دسته دیگر، داروهای شیمیایی سنتتیک (آکاریسایدها) هستند که شامل ترکیباتی مانند فلومترین، آمیتراز، و کومافوس است که به صورت نوارهایی آغشته به ماده موثره در کندو قرار می‌گیرند؛ استفاده از این داروها باید با دقت و طبق دستورالعمل انجام شود تا از ایجاد مقاومت و باقی‌مانده در محصولات جلوگیری شود و چرخش دارو (استفاده متناوب از داروهای با مواد موثره متفاوت) برای جلوگیری از مقاومت ضروری است، به عنوان مثال، اگر در یک سال از دارویی با فلومترین استفاده شد، در سال بعد باید از دارویی با ماده موثره متفاوت (مانند آمیتراز) استفاده شود.