بیماری واروازیس زنبور عسل نوعی بیماری انگلی بوده که در سرتاسر دنیا تهدیدی برای کندوی زنبور عسل محسوب میشود. این انگل با تغذیه از چربی و همولنف زنبور باعث ضعیف شدن و در نتیجه افزایش نرخ مرگ و میر زنبورها میگردد. کاهش ترکیبات مغذی و قدرت سیستم ایمنی زنبورها از دیگر عواقب ابتلای زنبورها به بیماری واروازیس است. این بیماری قابل انتقال بین کندوها بوده و معمولا درگیری در کل کلنیهای زنبورداری صورت میپذیرد. در صورت بروز آلودگی به بیماری واروازیس زنبور عسل و عدم درمان موثر، تمام کلنی بین 6 ماه الی 2 سال (بسته به دما، رطوبت و منطقه جغرافیایی) از بین خواهد رفت.
بیماری واروازیس زنبور عسل
عامل بیماری واروازیس زنبور عسل نوعی انگل بندپا از خانواده آکاریده (جرب و کنه) و جنس واروا است. چهار گونه از واروا به نامهای واروا جاکوبسونی، واروا دیستراکتور، واروا آندروودی و واروا ریندری در دنیا شناسایی شده که میتوانند بیماری واروازیس زنبور عسل را در زنبور ایجاد کنند که از میان آنها گونهی واروا دیستراکتور گونهی غالب بیماری در ایران محسوب میگردد. جنس ماده این انگل کمی قبل از بسته شدن سلولهای برود وارد سلول میشود و طی 2 تا 3 روز بعد شروع به تخمگذاری میکند. این کنه حدود 7 تخم گذاشته که 1 الی 2 تخم اول نر و باقی ماده هستند اما از این تعداد نهایتا 2 الی 3 نوچه به سن بلوغ خواهند رسید. در کلنیهایی که زاد و ولد به طور طبیعی در آن وجود دارد، جمعیت انگلها تقریبا هر ماه دو برابر میشود. در حدود 90 درصد از آلودگی در سلولهای مولد درپوشدار وجود دارد یعنی در جایی که زنبورهای متولد شده رشد و تکامل مییابند.
بیشتر بخوانید: داروی فلوموار
بیماریزایی
این انگل اغلب به ناحیه شکمی (و برخی مواقع در ناحیه سر و سینهای) متصل شده و با سوراخ نمودن پوشش کوتیکولی بین سگمنتهای شکمی از چربی و همولنف زنبور تغذیه میکند. سابقا تصور بر این بود که این انگل تنها از همولنف تغذیه میکند اما با مطالعات بیشتر تغذیه از چربی زنبور نیز به اثبات رسید. این کنه با تغذیه از زنبور و در نتیجه کاهش قدرت سیستم ایمنی و همچنین با باز نگه داشتن جای زخم، زنبور را مستعد ابتلا به بیماریهای ویروسی و باکتریایی میکند. به علت اینکه این بیماری علاوه بر زنبور بالغ، نوزاد زنبور را هم آلوده میکند و به همین دلیل تاثیر چشمگیری بر جمعیت گله خواهد داشت.
علائم بیماری واروازیس زنبور عسل
شروع علائم بیماری واروازیس زنبور عسل در ابتدای فصل بوده و حداکثر علائم بالینی این بیماری در اوج فعالیت کلنی دیده میشود. شدت بروز علائم به دما و میزان رطوبت محیط بستگی دارد. شروع علائم با کاهش سن زنبورها، تغییر رفتار زنبورهای کارگر و کاهش جمعیت و فعالیت کلنی تشخیص داده میشود. علائم بالینی مشهود مانند کوتاه شدن بالهای زنور و همچنین طول شکم زنبور در کلنیهایی با درگیریهای بسیار شدید دیده شده که معمولا منجر به کلاپس کندو و از بین رفتن کل زنبورها خواهد شد. به همین دلیل بررسی بصری کندوها و توجه به تغییرات رفتاری آنها به صورت مداوم از اهمیت بالایی برخوردار است.
معمولا در کندوهای آلوده به بیماری واروازیس زنبور عسل اگر نوزاد زنبور به دلیل آلودگی قبل و یا بعد از بسته شدن سلول برود علائم فول برود اروپایی (European foulbrood) دیده میشود حتی بدون آنکه اثری از باکتری ملیسوکوکوس وجود داشته باشد. اما اگر نوزاد از بین نرود تغییرات رفتاری و کاهش عمر زنبورها در کلنی مشهود است.
این آلودگی باعث کاهش تعداد زنبورهای کارگر و افزایش مدت زمان برگشت زنبور به کندو خواهد شد. همچنین این آلودگی باعث افزایش ورود زنبورهای کارگر به کندوی اشتباه خواهد شد. زنبورهای مبتلا به این انگل دچار کاهش تولید اسپرم و در نتیجه کاهش فعالیت تولیدمثلی میشوند. قابل توجه است که انگل واروا قادر به جابهجایی عوامل پاتوژن ویروسی است.
بیشتر بخوانید: محصولات زنبور عسل
روش درمان
بسیاری از ترکیبات شیمیایی مانند فلومترین و آمیتراز و همچنین ترکیبات گیاهی مانند اگزالیک اسید و تیمول را میتوان در درمان بیماری واروازیس زنبور عسل مصرف نمود. درمان باید به صورت همزمان در تمامی کلنیها انجام پذیرد و از دارویی استفاده شود که اثربخشی لازم را در از بین بردن کنهها داشته باشد.
به علت اینکه این بیماری نوزاد زنبور را هم آلوده میکند، درمان این بیماری باید قبل از تخم ریزی ملکه و پوشیده شدن درب سلولهای برود صورت پذیرد زیرا در صورت بسته شدن درب سلولهای برود اثر دارو بر نوزاد مبتلا کاهش یافته و آلودگی در کندو باقی خواهد ماند.
یکی از مهمترین جنبههای این انگل، تضعیف کلنی زنبور و در نتیجه عدم توانایی کندو در گذراندن فصل زمستان میباشد. در فصل زمستان تعداد زنبورهای کندو کاهش یافته و در صورت آلودگی با این انگل، کاهش جمعیت زنبورها چشمگیر خواهد بود. این انگل توانایی یادگیری زنبورهای کارگر را به شدت کاهش داده که منجر به نقص در رفتار جنگجویی، مسیریابی و موفقیت در برگشت به کندو خواهد شد.
درمان بهاره بیماری واروازیس زنبور عسل
هدف این درمان کاهش میزان آلودگی قبل از شروع تولید عسل بهاره بوده که اطمینان از کنترل انگل را در طی فصل به ما میدهد. به طور عمومی این درمان در شرایط زیر صورت میگیرد:
- هنگامی وضعیت کلنی در زمستان به علت درگیری انگلی در بهار و تاسبتان گذشته مناسب نبوده است
- هنگامی که در طی زمستان نوزاد زنبور در کندو وجود داشته و ریسک ابتلا به انگل واروا در زمستان بالا بوده است.
- هنگامی که عفونت با واروا در بهار به علت ورود زنبورهای آلوده کلنیهای دیگر بالا است.
- هنگامی که درمان پاییزه کافی نبوده است.
درمان پاییزه بیماری واروازیس زنبور عسل
اهداف:
- به منظور کاهش میزان عفونت: به منظور جلوگیری از نابودی کلنیهایی با آلودگی شدید در اواخر زمستان و اوایل پاییز
- به منظور کاهش جمعیت انگل کلنیها قبل از شروع زمستان: پس از برداشت شانههای عسل و قبل از شروع زمستان درمان زمستانه منجر به ایجاد کندویی با آلودگی پایین و قدرتمند در مقابل فصل سخت زمستان میشود.
با کاهش جمعیت نوزادها در اواخر تابستان تعداد انگل واروا افزایش مییابد بنابراین بیشترین میزان استرس ناشی از آلودگی در این بازهی زمانی (مرداد تا مهر) قرار دارد. این موضوع باعث ایجاد چند پدیده میگردد:
- میزان آلودگی واروا در طی اواخر تابستان و اوایل بهار (همراه با افزایش نوزادها) افزایش مییابد.
- تولید مجدد کارگرهای پروازی (نر) به علت افزایش گردهها در اواخر فصل
- کاهش شدید تعداد زنبورهای در کلنی و خروج زنبورهای زمستانه که که سلامت آنها برای گذراندن زمستان بسیار مهم میباشد.