استرس گرمایی در گاو شیری

استرس گرمایی در گاو شیری یکی از مهم ترین محدودیت های محیطی است که به طور فزاینده ای صنعت دامپروری را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. این پدیده که اغلب با نام تنش گرمایی در گاو یا به صورت کلی تر تنش گرمایی دام شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که گاو قادر به دفع مؤثر گرمای اضافی تولید شده در بدن خود به محیط اطراف نباشد. گاوهای شیری پر تولید، به دلیل فرآیندهای متابولیکی فشرده مرتبط با تولید حجم بالای شیر، مقدار قابل توجهی گرما درونی تولید می کنند. افزایش دمای محیط و رطوبت نسبی، توانایی گاو برای خنک کردن خود از طریق تبخیر را کاهش داده و منجر به تجمع گرما در بدن می شود. این وضعیت نه تنها آسایش حیوان را به شدت مختل می کند، بلکه پیامدهای منفی عمیقی بر سلامت، تولید و عملکرد تولید مثلی گله دارد. درک دقیق چگونگی تاثیر تنش گرمایی دام و به کارگیری راهکارهای مؤثر برای مدیریت و پیشگیری از استرس گرمایی گاو، برای اطمینان از پایداری و سودآوری دامداری در فصول گرم سال حیاتی است، در این مقاله از پایادارویه به بررسی روش های جلوگیری از استرس گرمایی می پردازیم و یک راهکار فوق العاده برای مقابله با تنش گرمایی گاوهای شیری در فصل تابستان به شما معرفی می کنیم.

مدیریت چالش های تابستان برای حفظ بهره‌وری و سلامت گله

بدن گاو به طور مداوم در حال تولید گرما است؛ بخشی از این گرما ناشی از متابولیسم پایه و فعالیت‌های حیاتی است و بخش عمده آن در گاوهای شیری پر تولید، نتیجه فرآیند هضم و جذب مواد مغذی و سنتز شیر است که به آن افزایش گرمای ناشی از تغذیه گفته می‌شود. گاو به عنوان یک موجود خونگرم تلاش می کند تا دمای داخلی بدن خود را در یک محدوده حفظ کند (دمای طبیعی بدن گاو حدود 38.6 تا 39.3 درجه سانتیگراد است). تولید گرما در بدن گاو یک فرآیند طبیعی است که بخشی از آن مربوط به متابولیسم پایه و فعالیت های حیاتی است و بخش بزرگ تر آن، به خصوص در گاوهای شیری پر تولید، ناشی از فرآیند هضم و جذب مواد مغذی در شکمبه و سنتز شیر است که به آن افزایش گرمای ناشی از تغذیه می گویند.

در شرایط مطلوب، گاو می تواند این گرمای اضافی را از طریق مکانیسم هایی مانند همرفت (انتقال گرما به هوای اطراف)، تابش (انتقال گرما به اجسام سردتر)، هدایت (انتقال گرما از طریق تماس مستقیم) و تبخیر (تعریق و له له زدن) دفع کند. با این حال، در شرایط بوجود آورنده استرس گرمایی گاو، به ویژه زمانی که دمای محیط بالا و رطوبت نسبی نیز زیاد است، مکانیسم های دفع گرما از طریق همرفت، تابش و هدایت کارایی خود را از دست می دهند یا حتی معکوس می شوند. در این حالت، تبخیر از سطح پوست و دستگاه تنفسی به مهم ترین راه دفع گرما تبدیل می شود، اما رطوبت بالای هوا این فرآیند را نیز دشوار می سازد. در نتیجه، گرمای تولید شده در بدن انباشت شده و دمای بدن گاو افزایش می یابد. این افزایش دما مجموعه ای از پاسخ های فیزیولوژیکی و رفتاری را تحریک می کند که هدف آنها تلاش برای دفع گرما و حفظ تعادل درونی بدن است.

تاثیر استرس گرمایی بر عملکرد و سلامت گاو

پیامدهای استرس گرمایی گاو بر عملکرد و سلامت دام بسیار گسترده و زیان بار است. کاهش تولید شیر، کاهش پربی و پروتئین شیر، اختلال در عملکرد تولید مثل، افزایش خطر لنگش و تضعیف سیستم ایمنی از مهمترین و زیانبار ترین اثرات استرس گرمایی در گاو شیری است. می توان گفت بارزترین پیامد، کاهش قابل توجه در تولید شیر گاو است. در پاسخ به گرما، گاوها به طور غریزی مصرف خوراک خود را کاهش می دهند تا میزان گرمای متابولیکی ناشی از هضم را به حداقل برسانند. این کاهش مصرف خوراک، همراه با تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی ناشی از استرس گرمایی، مستقیما بر توانایی غدد پستانی برای سنتز شیر تاثیر گذاشته و منجر به کاهش چشمگیر در حجم شیر تولیدی می شود که بسته به شدت و مدت استرس می تواند از 10 تا 40 درصد یا حتی بیشتر متغیر باشد.

استرس گرمایی در گاو می تواند ترکیب شیر را نیز تغییر دهد و منجر به کاهش درصد چربی و پروتئین شیر شود. این امر بر کیفیت و ارزش اقتصادی محصول نهایی تاثیر می گذارد. تنش گرمایی در گاو بر عملکرد تولید مثلی حیوان تاثیر منفی می گذارد؛ ممکن است علائم فحلی ضعیف شود یا اصلا مشاهده نشوند و در پی آن نرخ آبستنی به طور چشمگیری کاهش یابد. در اثر تنش گرمایی ممکن است خطر مرگ و میر جنینی افزایش پیدا کند و در نتیجه فاصله بین دو زایمان طولانی تر شود. مشکلات تولید مثلی؛ نه تنها مستقیما هزینه بر هستند، بلکه بر بهره وری کلی و نرخ جایگزینی گله در آینده نیز تاثیر منفی می گذارند.

تنش گرمایی دام می تواند سیستم ایمنی حیوان را تضعیف و گاو را مستعد ابتلا به بیماری های مختلف، به ویژه ورم پستان و لنگش کند. گاوهایی که دچار استرس گرمایی هستند، تمایل زیادی به ایستادن در مکان های خنک تر مانند اطراف آبشخورها دارند و اینن ایستادن طولانی مدت، به خصوص بر روی سطوح سخت، می تواند فشار بیشتری بر سم ها وارد کند و خطر لنگش را افزایش میدهد. تغییر در الگوی مصرف خوراک و کاهش فعالیت شکمبه در شرایط استرس گرمایی می تواند خطر جابجایی شیردان را هم افزایش دهد. در موارد شدیدتر استرس گرمایی گاو، به خصوص در گاوهای پر تولید یا حیوانات بیمار، ممکن است مرگ و میر را در پی داشته باشدکه این امر نشان دهنده شدت بحران است. 

علائم و نشانه‌های استرس گرمایی در گاو

شناسایی زودهنگام علائم تنش گرمایی در گاو برای اجرای به موقع راهکارهای مدیریتی بسیار مهم است. برخی از علائم رایج شامل :

• افزایش سرعت و عمق تنفس (له‌له زدن)
• افزایش دمای بدن: دمای رکتال گاو به بالای محدوده طبیعی افزایش می‌یابد.
• کاهش مصرف خوراک: گاوها کمتر غذا می‌خورند.
• افزایش مصرف آب: گاوها برای جبران مایعات از دست رفته و کمک به خنک شدن، آب بیشتری می‌نوشند.
• کاهش فعالیت و بی‌حالی: گاوها کمتر حرکت می‌کنند و بیشتر می‌ایستند یا دراز می‌کشند.
• جستجوی سایه و مناطق خنک‌تر: گاوها تمایل دارند در سایه یا زیر سیستم‌های خنک‌کننده جمع شوند.
• کاهش تولید شیر: همانطور که قبلاً ذکر شد، تولید شیر به سرعت کاهش می‌یابد.
• افزایش بزاق و کف در اطراف دهان: ناشی از له‌له زدن شدید.

شناسایی زودهنگام علائم استرس گرمایی در گاو شیری برای اقدام به موقع ضروری است. یکی از اولین و بارزترین نشانه ها، افزایش سرعت و عمق تنفس یا همان له له زدن است که تلاشی از سوی حیوان برای دفع گرما از طریق تبخیر از دستگاه تنفسی است. افزایش دمای بدن حیوان که با دماسنجی رکتال قابل اندازه گیری است، نشان دهنده انباشت گرما در بدن است. کاهش مصرف خوراک نیز نشانه مشخصی از تلاش حیوان برای کاهش تولید گرمای داخلی است. در مقابل، مصرف آب به طور قابل توجهی افزایش می یابد، زیرا گاوها برای جبران مایعات از دست رفته و کمک به خنک شدن، آب بیشتری می نوشند. گاوهای تحت استرس گرمایی معمولا فعالیت کمتری نشان می دهند، بی حال به نظر می رسند و تمایل دارند در سایه یا مناطق خنک تر جمع شوند. کاهش تولید شیر نیز یک علامت کلیدی است که به سرعت ظاهر می شود. همچنین ممکن است افزایش بزاق و مشاهده کف در اطراف دهان به دلیل له له زدن شدید دیده شود.

راهکارهای مقابله با استرس گرمایی گاو در تابستان

مدیریت مؤثر استرس گرمایی گاو در تابستان نیازمند مجموعه ای از اقدامات برنامه ریزی شده و جامع است که شامل بهبود محیط، مدیریت تغذیه و استفاده از ابزارهای حمایتی می شود. فراهم کردن سایه کافی، چه طبیعی از طریق کاشت درختان و چه مصنوعی با نصب سایبان ها، اولین و اساسی ترین گام است؛ سایه می تواند دمای تابشی را به شدت کاهش داده و پناهگاهی در برابر نور مستقیم خورشید برای گاوها فراهم کند. سایبان ها باید به اندازه کافی بلند باشند تا امکان تهویه طبیعی در زیر آنها فراهم شود.

بهبود تهویه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ استفاده از فن ها در جایگاه ها، مناطق انتظار شیردوشی و شیردوشی می تواند جریان هوا را افزایش داده و به دفع گرما از سطح بدن گاو از طریق همرفت کمک کند. فن ها باید به گونه ای نصب شوند که جریان هوای کافی و خنک را مستقیما به سمت گاوها هدایت کنند. سیستم های خنک کننده تبخیری، که شامل پاشش متناوب آب بر روی گاوها و سپس استفاده از فن های پرقدرت برای تبخیر آن است، از مؤثرترین روش ها برای کاهش دمای بدن هستند. این سیستم ها باید به گونه ای طراحی شوند که گاوها به طور کامل خیس شده و سپس با جریان هوای قوی خشک شوند تا حداکثر تبخیر و خنک سازی صورت گیرد. اجرای این سیستم ها در مناطقی که گاوها زمان زیادی را در آنجا سپری می کنند، مانند آخورها، جایگاه های استراحت و به ویژه مناطق انتظار شیردوشی، تاثیر چشمگیری در کاهش استرس گرمایی در گاو شیری دارد. دسترسی نامحدود به آب آشامیدنی تازه، تمیز و خنک در تمام ساعات شبانه روز نیز حیاتی است؛ گاوها در شرایط گرما مصرف آب بیشتری دارند و کمبود آب می تواند وضعیت را به سرعت وخیم تر کند. آبشخورها باید به تعداد کافی و در مکان های قابل دسترس قرار داده شده و به طور منظم تمیز شوند تا آب همواره در دسترس و بهداشتی باشد. مدیریت زمان تغذیه نیز یک راهکار مؤثر است؛ تغذیه گاوها در ساعات خنک تر روز، مانند اوایل صبح یا اواخر عصر، می تواند به کاهش بار گرمایی ناشی از فرآیند هضم در گرم ترین ساعات روز کمک کند. تنظیم جیره غذایی در شرایط استرس گرمایی نیز اهمیت ویژه ای دارد.

با توجه به کاهش مصرف خوراک و در عین حال افزایش نیازهای نگهداری برای مقابله با گرما، جیره باید از نظر انرژی و مواد مغذی متراکم تر باشد تا نیازهای حیوان با وجود مصرف کمتر برآورده شود. افزایش سطح انرژی جیره با استفاده از منابع انرژی با تولید گرمای متابولیکی کمتر (مانند چربی های محافظت شده) و اطمینان از تامین کافی پروتئین، ویتامین ها (به ویژه ویتامین E و C) و مواد معدنی حیاتی، به خصوص الکترولیت ها، در این دوره اهمیت دوچندان پیدا می کند. کاهش تراکم دام در جایگاه ها نیز می تواند به بهبود تهویه و کاهش گرمای تولید شده توسط خود حیوانات کمک کند. همچنین، تنظیم زمان شیردوشی به ساعات خنک تر روز می تواند استرس کمتری را به گاوها وارد کند.

روش‌های پیشگیری از استرس گرمایی در گاو شیری

برای پیشگیری از استرس گرمایی در گاو شیری، باید رویکردی بلندمدت و پیشگیرانه اتخاذ کرد که قبل از شروع فصل گرم آغاز شود. طراحی مناسب جایگاه ها با سقف های بلند، تهویه طبیعی مناسب و جهت گیری صحیح برای استفاده حداکثری از سایه و جریان هوای طبیعی، گام اولیه در پیشگیری است. سرمایه گذاری بر روی نصب سیستم های خنک کننده دائمی مانند فن و اسپری در جایگاه های اصلی نگهداری گاوها، یک اقدام پیشگیرانه مؤثر است. فراهم کردن سایه و دسترسی به آب در مراتع و به خصوص در مناطق انتظار شیردوشی که گاوها زمان قابل توجهی را در آنجا سپری می کنند، اهمیت بالایی دارد. پایش مداوم شرایط محیطی با استفاده از دماسنج، رطوبت سنج و محاسبه شاخص THI، همراه با مشاهده دقیق رفتار و علائم گاوها، امکان شناسایی زودهنگام تنش گرمایی در گاو و اقدام سریع را فراهم می کند. آماده سازی گاوها قبل از شروع فصل گرم با اطمینان از سلامت عمومی آنها و انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از بیماری ها، می تواند مقاومت آنها را در برابر استرس گرمایی افزایش دهد. همچنین، برنامه ریزی واکسیناسیون و سایر اقدامات استرس زا به نحوی که در گرم ترین ساعات روز انجام نشوند، می تواند مفید باشد. 

نقش مکمل‌های خوراکی دام در مقابله با استرس گرمایی

یکی از راهکارهای حمایتی مهم در مدیریت تنش گرمایی دام، استفاده از مکمل های خوراکی هدفمند است. این مکمل ها می توانند در مقابله با اثرات منفی گرما به حیوان کمک کنند و عملکرد آن را در شرایط چالش برانگیز بهبود ببخشند. در این میان، افزودنی های محلول در آب که به سرعت جذب می شوند و تاثیرات فیزیولوژیکی مثبتی دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردارند.